“Hilafet, salt emperyal, dinî ya da jeopolitik bir düzenin ötesinde, Müslüman
toplumun siyasi teşekkülünün somutlaşması idi; ayrıca, bir dizi kamu
hizmetinin sağlanması için hukuki bir gereklilik, ideal geçmişle tarihsel bir
bağ ve her şeyden öte ümmet için bir habitustu.”
Osmanlı hilafeti, tarihsel hilafet geleneğini nasıl dönüştürdü, onu nasıl
yorumladı ve anlamlandırdı? Hilafeti Yeniden Düşünmek’in etrafında
döndüğü temel soru, budur. Hüseyin Yılmaz’ın çalışması, Abbasi
İmparatorluğu’nun temsil ettiği emperyal “tarihsel hilafetin” 13 yüzyıl
ortalarında sona ermesinin ardından İslâm dünyasını saran travma, öz-
düşünme, keşfetme dalgası içinde Osmanlıların hükümdarlık anlayışının
gelişimiyle başlıyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun yükselişi ile hilafetin 16
yüzyılda tekrar emperyal ideolojinin temeli haline gelmesiyle devam ediyor.
İşte bu evrede, hilafetin mutasavvıflarca nasıl yorumlandığına odaklanıyor.
Osmanlıların Abbasi tasavvurundan farklılaşan yeni hilafet yorumu, “ahir
zaman beklentileri”, Mehdilik iddiaları ve güncel siyasi zorunlulukların
gölgesinde, saltanatın baskın dinî ve kültürel kurgularıyla ve tasavvuf
söylemiyle bağdaştırılarak geliştirildi. Bir yandan hilafetin saltanata
dönüşmesi meşrulaştırılırken; bir yandan da ahlâki bir ölçü olarak halifelik,
sultana da hiza verecek bir paradigma olarak korunmaya çalışılıyordu.
Hilafeti Yeniden Düşünmek, Osmanlı siyaset düşüncesinin evrimi ile hilafet
düşüncesinin dönüşümünü, iç içe geçen iki süreç olarak, ince ince işleyerek
inceliyor.