“Kandaş toplumun eşitlikçi hayat tarzını meydana getiren unsurların,
katmanlaşmayı hızlandıracak ‘teknik’lerin hammaddesi haline getirilmesi,
‘gens’den/‘klan’dan ‘devlet’e, ‘örgütlenme’den siyasete giden yolun
aşılmasındaki başlıca araçları oluşturur. Bu süreç Asya göçebeliğinde çok net
görülür.”
Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler, eski Türklerin tarihine, milliyetçi
hamasetin dışında, bununla beraber alabildiğine tutkuyla, canlı bir merakla
yaklaşmasıyla, yol açıcı bir eserdir.
Ümit Hassan bu anıtsal çalışmasında Türkoloji literatürünü eleştirel bir
süzgeçten geçirir. Türk mitolojisinin motiflerini tarihsel bir kanavaya
işler. Han, Tengri, Töre, Kut gibi sihirli bir hâleyle kuşatılmış kavramların
arkeolojisini yapar. Anahanlığın, şamanlığın, “kolektif aksiyon” dinamiğinin
dönüşümünü ve kadim-ilksel devlet geleneğinin oluşumunu inceler.
1985’te Sedat Simavi Sosyal Bilimler Ödülü’nü kazanan eser, ince dikkatleri
ve çok yönlü göndermeleriyle, bir tür analitik içgörü örneğidir.
“Ümit Hassan, daha sonra Marc Abélès’in ‘devlet takıntısı’ olarak
adlandıracağı olguya karşı bir uyarıyla ya da meydan okumayla söze girer.
(...) Türk tarihini sürekli olarak ‘hep devlet kuran/asla devletsiz olmamış bir
topluluğun tarihi’ olarak okuma girişimine dikkat çeker.”
AYHAN YALÇINKAYA