Mehmet Kaplan, 1952 yılında yayımladığı Şiir Tahlilleri kitabı ile metin tahlili alanında ilk ciddi araştırmayı yapmıştır. Fuad Köprülü, Ali Nihad Tarlan ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın öğrencisi olarak onların Türk şiirine farklı bakış açılarını birleştiren ve Batılı metin tahlili yöntemlerini tanıyıp, önce “Tevfik Fikret” adlı doçentlik tezinde uygulayan Mehmet Kaplan, sonunda yeni Türk şiirinin tarihçesini metin tahlilleriyle ortaya koymuştur. O günden beri defalarca basılan kitap, alanın örnek eseri olarak geniş bir şöhret kazanmıştır. Eseri ön plana alan bu çalışmasında Mehmet Kaplan, şiirleri tahlil ederken eserlerin dönemleriyle olan ilişkisini de dikkate almıştır. Böylece Şiir Tahlilleri 1: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e, Akif Paşa’nın “Adem Kasidesi”nden başlayıp Yahya Kemal’in “Açık Deniz” şiirini içine alarak Türk şiirinin başlıca temsilcilerini, sanatlarını en iyi yansıtan şiirleriyle işlemiştir. Eserlerin tarihî zemini, şairlerin özellikleri de bu tahlillerde göz önünde tutulmuştur. Şiir Tahlilleri 1 (ve devamı olan Şiir Tahlilleri 2), Türkiye’de lise ve üniversitelerde okutulan edebiyat derslerinde hem bir yöntem hem de açıklayıcı bir örnek olarak rehberliğini sürdürmektedir.