Osmanlı hanedanı birçok büyük komutan çıkarmıştır, ancak Fatih Sultan Mehmed kadar bilime, felsefeye, tartışmaya ve sanata önem veren ikinci bir hükümdar çıkaramamıştır. Fatih, hem karakteri, hem de icraatı açısından Osmanlı padişahları arasında istisnai bir hükümdardır.

Fatih Sultan Mehmed zamanında Boğazlar'da, Osmanlı hâkimiyeti kurulmuş, Balkanlar'da sınırlar Tuna'ya kadar genişletilmiş ve buralardaki topraklar emniyet altına alınmıştır. Anadolu ve Rumeli'deki Osmanlı toprakları da birleştirilmiştir. Uzun Hasan tehlikesinin ortadan kaldırılması, hem Osmanlıların Timur'dan itibaren içine girdiği doğudan gelecek tehlike sendromundan kurtulmalarını, hem de beyliklerin ondan alacağı desteği önleyerek, Anadolu topraklarında hâkimiyetin tesis edilmesini sağlamıştır. Kırım'ın ve Karadeniz kıyılarının Osmanlı İmparatorluğu'na dâhil edilmesi ile birlikte Karadeniz'de belirli bir üstünlük kurulmuştur.

Fatih'in en önemli icraatından birisi de İstanbul'un yeniden imar ve inşasıdır. Bu, İstanbul'un fethi kadar önemlidir. Şehirden kaçan Rumlar geri getirilmeye çalışılmış, Ermeni patrikliği İstanbul'a taşınmış, Anadolu'nun çeşitli bölgelerinden Türkler getirilerek, İstanbul'a iskân edilmiştir. Nüfus yönünden büyütülmeye çalışılan şehir, Fatih'in teşvikleri ile vezirleri tarafından birçok eserle süslenmiştir. Kapalıçarşı'nın inşaatı ile İstanbul, hâlâ önemini koruyan bir ticaret merkezine kavuşmuştur.

Osmanlı devlet teşkilatı ana yapısına bu dönemde kavuşmuştur. Bürokrasiden saray teşkilatına, oradan askeri örgütlenmeye kadar birçok düzenleme bu dönemde yapılmıştır. Onun hükümdarlık dönemi tarihçilikten edebiyata, mimariden medrese eğitimine, bürokrasiden saray idaresine kadar birçok alanda klasikleşmenin başlangıcıdır.